Gezginlerin Gözünden Patara ve Araştırma Tarihi

Patara antik kentindeki araştırmalar temelini, 250 yıl öncesine dayanan uzun bir seyahat, keşif ve çalışma geleneğinden almaktadır. Patara, modern haritalarda ilk kez Fransız büyükelçisi Kont Choiseul-Gouffier’un 1782 yılında yayınlanan Voyage pittoresque de la Grèce isimli eserinin ilk cildinde görülür. Aralarında Albay Leake’in de bulunduğu çok sayıda çağdaşı, birbiri ardına bölgeyi ziyaret ederek Telmessos ve Patara’daki anıtları tasvir etmiştir. 1810/11 yılında Society of Dilettanti tarafından Sir William Gell başkanlığında bir araştırma gezisi gerçekleştirilmiştir. Bu ekibin 1840 yılında yayınladığı geniş kapsamlı çalışmada, kentin detaylı haritası ile ünlü İngiliz mimar Francis Octavius Bedford tarafından yapılan Tiyatro, Peripteros Tapınak, Horrea (depo), Anıt Mezar ve Kent Kapısının detaylı çizimlerine yer verilmiştir. 1812 yılında aralarında Kaptan Francis Beaufort’un da bulunduğu çok sayıdaki gezgin Likya bölgesini ve Patara’yı ziyaret etmiş, ancak çalışmaları Likya kıyılarının kısa tasvirleri üzerine yoğunlaşmıştır.

1836 yılında Fransız gezgin Charles M. F. Texier, önceki gezginlere kıyasla daha uzun bir süre Patara’da kalarak, burada ve diğer kıyı Likya yerleşimlerinde bulunan anıtların çizimlerini Descriptions de l’Asie Mineure (1849) isimli eserinin üçüncü cildinde yayımlamıştır. Charles Texier 1836 yılında Patara’ya geldiğinde, antik limanın kuzey ucundaki düzlükte (günümüzdeki Gelemiş Köyü’nde) yörüklerin sökülmüş çadır obasından arta kalanlar dışında insan yaşamına ilişkin bir iz bulamamıştır.

Likya sanatı ve dilini gerçek anlamda keşfetmeyi başaran ise Charles Fellows olmuştur. İngiliz araştırmacı, 1838 baharında Antalya’da bulunan üssünden yola çıkarak Likya yarımadasını dolaşmış ve Finike, Kaş, Kalkan ve Patara’da molalar verdikten sonra Ksanthos kentini keşfetmiştir. 1842 yılında Thomas B. A. Spratt ve Edward Forbes bölgeye seyahat etmiş ve keşif sonuçlarını 1857’de yayınlamışlardır. Avusturya Bilimler Akademisi tarafından görevlendirilen ve aralarında çeşitli yazıt uzmanlarının da bulunduğu birçok akademisyen ise 1881 yılında Otto Benndorf önderliğinde Likya bölgesini ziyaret etmiştir. 1884 yılında Reisen im Südwestlichen Kleinasien adı altında yayımlanan araştırma sonuçlarında Patara’nın o dönemde çekilmiş birçok fotoğraflarına yer verilmiştir.

Patara Antik Kenti’ne yönelik arkeolojik çalışmaların kökleri 20. yüzyılın ikinci yarısına dayanmaktadır. 20. yüzyılın ilk yarısında antikçağ araştırmaları, ağırlıklı olarak Ege ve Anadolu’nun batı kıyılarına odaklanmıştır. Ancak, dünya savaşlarının ve dönemin siyasi koşullarının etkisiyle Likya ve Patara’da arkeolojik çalışmalar 1950 yılına kadar sınırlı kalmıştır.

Patara’daki ilk kazı çalışmaları, 1952 yılında F. J. Tritsch ve Antalya Müze Müdürü Ahmet Dönmez öncülüğünde bir kurtarma kazısı şeklinde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda ortaya çıkarılan eserler Antalya Müzesi’ne taşınmıştır.

Bu ilk girişimin ardından, ünlü arkeolog George Ewart Bean, Patara’ya bir dizi araştırma gezisi düzenlemiş ve elde ettiği sonuçları 1978 yılında yayımladığı Lycian Turkey: An Archaeological Guide adlı eserinde sunmuştur. Bean’in öncü çalışmalarını, 1974 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi ile University of North Carolina at Chapel Hill iş birliğinde G. Kenneth Sams tarafından yürütülen bir sezonluk yüzey araştırması takip etmiştir.

1974-1976 yılları arasında Alman arkeolog Wolfgang W. Wurster, Patara’nın ilk kapsamlı kent planını ve haritasını hazırlayarak kentin topografyasına ışık tutmuştur. 1980’li yılların başında, Sevim Buluç liderliğinde bir başka yüzey araştırması gerçekleştirilmiştir.

Patara’daki ilk uzun soluklu kazılar, 1988 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi adına Fahri Işık’ın başkanlığında başlamıştır. Bu süreç, yedi yıllık bir hazırlık ve izin sürecinin ardından mümkün olabilmiştir.

1991 yılından itibaren Akdeniz Üniversitesi adına sürdürülen kazılar, antik dünyanın bu eşsiz kentini daha iyi anlamak için modern arkeolojik yöntemlerle zenginleştirilerek sürdürülmektedir.